2.2.8. Verbi

 

Come in italiano, il verbo è la parte più importante del discorso perché sostiene ogni proposizione, anche se a volte, ma raramente, è sottointeso.

La coniugazione di gran lunga più frequente è quella in -à (sono più di ottocento del migliaio di verbi censiti, con esclusione di varianti e derivazioni), come ciamà,  parlà, ramà, strumenà, sunà, vardà che è anche quella che presenta meno forme irregolari, con il presente indicativo in -i, -et, -a nelle tre persone singolari e il participo passato in -àt. Il gruppo di verbi in -ì (un’ottantina, fra cui bulsì, capì, cüsì, finì, pasì, scernì, spartì) ha l’indicativo presente (prima persona) in -ìsi, anche quando il corrispettivo italiano non ha la forma in -isco incoativa (infinito: empienì – presente indicativo: empienìsi; infinito: pentìs - presente indicativo: me pentìsi; infinito: divertìs - presente indicativo: me divertìsi). Il participio passato è normalmente in -ìt. Un’altra coniugazione può essere considerata quella che raggruppa i verbi come crès, decìt, vif (senza desinenza all’infinito, circa una sessantina) unitamente alla decina che terminano all’infinito in -é (piasé, tasé, vedé), nei quali le prime due persone singolari dell’indicativo presente terminano in -i e -et, mentre alla terza persona c’è la sola radice senza altre vocali. Il participio passato ha di solito desinenza -ǜt anche quando in italiano troviamo la forma forte (mosso=muvǜt, letto=legiǜt, stretto=strengiǜt); in qualche caso sono presenti tutte e due le forme, ma quella debole è più caratteristica e “arcaica” (scrit/scrivǜt, decìs/decidǜt, mès/metǜt, rispòst/rispundǜt). Sono verbi irregolari rispetto alla situazione sopra indicata, oltre ai due ausiliari ès (a Castionetto és) e avé, da, di, durmì, endà, fa, fügì, murì, pudé, tra, savé, sta, tö, vulé, oltre a sentì, tegnì e vegnì (a Castionetto sintì, tignì e vignì), che costituiscono gruppo a sé, con le stesse desinenze.

I verbi possono essere transitivi (mangià, vedé, ramà, giustà) o intransitivi (endà, restà, caminà, tasé, durmì) ed alcuni hanno le due forme secondo il significato che assumono nel contesto della frase (finì); la forma pronominale è pure diffusa, con verbi riflessivi (lavàs), riflessivi reciproci (sbasutàs sü), riflessivi apparenti (lavàs i man), intransitivi pronominali (pentìs), in cui il riflessivo è se in tutti i casi, tranne che con la prima persona singolare (me) e la seconda plurale (ve); all’infinito riflessivo si aggiunge una s al verbo d’origine (mangiàs). La costruzione dell’impersonale prevede l’uso di se con verbi intransitivi o transitivi senza oggetto espresso (se rinéga, se mör); nei verbi senza soggetto (per lo più meteorologici) si usa  el (el piö́f). Si fa notare che el si usa anche in frasi non propriamente impersonali, in cui tuttavia il soggetto plurale è espresso dopo il verbo (pàrla quàn' che el pìsa i galìni).

I verbi ès (és a Castionetto) e avé sono gli ausiliari ed hanno una coniugazione alquanto irregolare; come in italiano, per i verbi transitivi l’ausiliare è sempre avé, per gli intransitivi può essere avé o ès. Anche nel nostro dialetto i verbi transitivi possono avere forma attiva o passiva (con ausiliare ès più che con vegnì o con se passivante), ma la forma passiva è un po’ forzata ed è perciò usata pochissimo. Piuttosto che dire sta ca l’è stàcia fàcia sü en del 1900 oppure la pulénta l’è stàcia mangiàda tǜta, si preferisce, nel parlare corrente, la forma attiva, magari con costruzioni impersonali o dislocazioni: sta ca i l’à fàcia sü en del 1900 e la pulénta i l’à mangiàda tǜta.

Verbi servili sono solo pudé, vulé, e duvé, ma per esprimere la necessità si usa di solito la locuzione gh’ù de + infinito (o ‘l me tùca + infinito).

Il verbo dialettale ha gli stessi modi della lingua italiana: indicativo, congiuntivo, condizionale, imperativo e i modi indefiniti infinito, participio, gerundio, ma l’uso del  congiuntivo e del condizionale è raro e pressochè inesistente quello del gerundio. Nei periodi ipotetici della possibilità e dell’irrealtà si sente spesso usare nella protasi, al posto del “corretto” congiuntivo, il condizionale (se sarìs anzichè se füdés) o l’indicativo imperfetto (se sèri). Al posto del gerundio si ricorre ad espressioni come su dré a scrìf (sto scrivendo), entànt che ‘ndàvi (andando), a vignì gió del Dàlech ù vedǜt… (scendendo dal monte Dalico ho visto…). I modi più usati sono l’indicativo, ovviamente, e l’imperativo, che, diversamente dall’italiano, nella forma negativa non ricorre all’infinito (pàrla mìga!=non parlare!). L’infinito ha la stessa frequenza d’uso dell’italiano ed è spesso sostantivato, così come il participio passato, usato anche come aggettivo; il participio presente non esiste se non in qualche rara forma con funzione di aggettivo (magunént, scutént) o di sostantivo (cantànt, aiütànt).

I tempi del modo indicativo sono sei, tre semplici (presente, imperfetto, futuro) e tre composti (passato prossimo, trapassato prossimo, futuro anteriore), ma il futuro è poco usato e, di solito, la nozione di futuro è affidata ad un avverbio di tempo (presente pro futuro: dumàn fu ‘na scapàda a Sùndri piuttosto che dumàn farù ‘na scapàda a Sùndri). Per il resto, i tempi si usano come in italiano; si può segnalare che sono frequenti l’imperfetto di modestia per esprimere, con tono garbato, un desiderio (vegnìvi per quél mesté) e il futuro suppositivo che indica in forma incerta un avvenimento (i sarà i tri oppure el sarà i tri). Non esistono il passato e il trapassato remoto. I tempi del congiuntivo e del condizionale sono rispettivamente quattro e due, come in italiano.

Si fa notare che le desinenze utilizzate sono in pratica solo quattro, in quanto la terza persona singolare è usata anche per la prima persona plurale (preceduta da en nella costruzione impersonale: en dis, en fa, en pàrla) e per la terza persona plurale (preceduta dalla particella pronominale i: i dis, i fa, i pàrla); nell’imperativo compare però per la prima persona plurale la forma “propria”: ‘ndóm! (andiamo!), parlùm d’òtru! (parliamo d’altro).

(Vedi anche il paragrafo “Pronomi” per l’uso dei verbi unitamente ai vari pronomi).

Si riporta nella scheda 2 la coniugazione dei verbi più importanti.

 

Il vocabolario riporta i verbi all’infinito, con la prima persona singolare dell’indicativo presente e il participio passato tra parentesi. Se molto usato, il riflessivo compare senza traduzione dopo una doppia barra verticale (Es.: ciacà (mi ciàchi, ciacàt) (CA) - tr. nascondere, celare, occultare || ciacàs rifl.).

I molti verbi accompagnati da avverbi sono riportati esplicitamente sotto il verbo base solo quando il loro significato non è immediatamente ricavabile; sono separati da una doppia barra ( || ) e messi in coda alla articolazione a cui si riferiscono, seguiti dalla relativa sigla della morfologia e dalla traduzione come se fossero un lemma a sé. In altre parole un’espressione come andà là (andare là) non è trattata nel modo sopra descritto (come lemma con doppia barra) perché è un semplice esempio d’uso del verbo; invece raspàs scià(riaversi, rimettersi in salute) È diviso dal verbo base con doppia barra. Se un’espressione ha sia il significato deducibile immediatamente da quello del verbo base, sia un significato diverso, si mettono entrambe le traduzioni, con l’articolazione consueta (1., 2. …). I verbi con pronomi enclitici sono trattati nello stesso modo. Si consideri il seguente esempio:

taià (mi tài, taiàt) - 1. tr. tagliare | taià i pagn adòs = parlare molto male di qualcuno | taià i gàmbi = tagliar le gambe, ostacolare con successo, indebolire | taià la còrda = svignarsela, scappare. 2. intr. cambiar strada, prendere una scorciatoia, deviare. 3. intr. essere affilato, tagliente || taià fö́ tr. 1. recidere: taià fö l’èrba = falciare l'erba, taià fö 'na piànta  = abbattere, sradicare una pianta. 2. ritagliare (una figura da una pagina, la stoffa per un vestito) || taià giò (CA) - giù (CH) tr. affettare || taià sǜ tr. fare a pezzi, tagliuzzare, sminuzzare: taià sü la légna = tagliare legna. – cfr. taiàt.

Nei casi in cui il verbo composto con avverbio non fa variare il significato originario del verbo, si indica la formula “con lo stesso significato” tra parentesi (Es.: sbasutà (mi sbasòti, sbasutàt) - tr. sbaciucchiare || sbasutàs rifl. recip. sbaciucchiarsi || (più frequente) sbasutàs sǜ (con lo stesso significato): dü murùs i se sbasutàva sü = due fidanzati si sbaciucchiavano.).

 


SCHEDA 2 - Verbi


Sono elencate le forme di alcuni dei verbi più usati, divisi nei tre gruppi “regolari”, oltre agli ausiliari e a un esempio di verbo irregolare. Compaiono nelle tabelle tutte le molte varianti rilevate (specie per i modi congiuntivo e condizionale), solo raramente riconducibili alle differenze fra parlata di Chiuro e Castionetto. Le forme proposte sono, di conseguenza, ipotesi da accogliere con cautela.

 

Per il verbo “avere” sono riportate due forme: la forma senza ch enclitico è usata quando il verbo è ausiliare (mi ù mangiàt), l’altra quando il verbo è usato nel suo valore proprio in forma assoluta (lü ‘l gh’éva ‘na bèla ca, mi gh’ù fam), oltre che per esprimere il dovere di fare un azione (mi gh’ù de fa). In qualche caso si può usare anche la prima forma con valore di avere, specie nella parlata di Castionetto, soprattutto nelle costruzioni in cui il significato del verbo diventa simile a “sentire”, “provare”; si potrà dire così mi ù sét, mi évi paǜra. Ovviamente in frasi come lü ‘l gh’à dic, i gh’arà purtàt etc. la particella ghe ha funzione di pronome personale (a lui, a loro, a noi, a lei). Si noti come nella prima persona plurale la consueta particella pronominale en divenga m’ nella prima forma del verbo.


 

Verbi ausiliari                 ès-vès (CH) – és-vés (CA)

 

INDICATIVO

PRESENTE

mi su - só (CA) (#)

ti te sé

lü l’è

lé l’è

nün en sè

viòtri (*) si

lur i è

IMPERFETTO

mi sèri

ti te sèret

lü l’èra

lé l’èra

nün en sèra

viòtri sèruf (CH) - séruf (CA)

lur i èra

FUTURO

mi sarù (CH) - saró (CA)

ti te saré

lü ‘l sarà

lé la sarà

nün en sarà

viòtri sarì

lur i sarà

PASSATO PROSSIMO

mi su stac (°)

ti te sé stac

lü l’è stac

lé l’è stàcia

nün en sè stac

viòtri sì stac

lur (m.) i è stac

lur (f.) i è stàci

TRAPASSATO PROSSIMO

mi sèri stac

ti te sèret stac

lü l’èra stac

lé l’èra stàcia

nün en sèra stac

viòtri sèruf stac

lur (m.) i èra stac

lur (f.) i èra stàci

FUTURO ANTERIORE

mi sarù stac

ti te saré stac

lü ‘l sarà stac

lé la sarà stàcia

nün en sarà stac

viòtri sarì stac

lur (m.) i sarà stac

lur (f.) i sarà stàci

 

CONGIUNTIVO

PRESENTE

che mi es - sìa

che ti teet

che lü ‘l sìes - sìa

che lé la sìes - sìa

che nün en sìes - sìa

che viòtri sìuf

che lur i sìes - sìa

IMPERFETTO

che mi füdés - füs - füdési - fǜsi

che ti te füdéset - fǜset

che lü ‘l füdés - füs

che lé la füdés - füs

che nün en füdés - füs

che viòtri füdésuf - fǜsef

che lur i füdés - füs

PASSATO

che mi sìes stac

che ti teet stac

che lü ‘l sìes stac

che lé la sìes stàcia

che nün en sìes stac

che viòtri sìuf stac

che lur (m.) i sìes stac

che lur (f.) i sìes stàci

TRAPASSATO

che mi füdés stac

che ti te füdéset stac

che lü ‘l füdés stac

che lé la füdés stàcia

che nün en füdés stac

che viòtri füdésuf stac

che lur (m.) i füdés stac

che lur (f.) i füdés stàci

 

CONDIZIONALE

PRESENTE

mi sarìs - sarés - sarìsi - sarési

ti te sarìset - saréset

lü ‘l sarìs - sarés

lé la sarìs - sarés

nün en sarìs - sarés

viòtri sarìsuf

lur i sarìs - sarés

PASSATO

mi sarìs stac

ti te sarìset stac

lü ‘l sarìs stac

lé la sarìs stàcia

nün en sarìs stac

viòtri sarìsuf stac

lur (m.) i sarìs stac

lur (f.) i sarìs stàci

 

IMPERATIVO    sìet (ti) - siéduf (viòtri)

PARTICIPIO    stac (stàcia, stàci). Si ricorre al participio del verbo sta




Verbi ausiliari                 avé (avéch-véch)

 

INDICATIVO

PRESENTE

mi ù - ó (CA) - mi gh’ù - gh’ó (CA) (#)

ti t’é - ti te gh’é

lü l’à - lü ‘l gh’à

lé l’à - lé la gh’à

nün m’à - nün en gh’à

viòtri (*) ì - viòtri gh’ì

lur i à - lur i gh’à

IMPERFETTO

mi évi - mi gh’évi

ti t’évet - ti te gh’évet

lü l’éva - lü ‘l gh’éva

lé l’éva - lé la gh’éva

nün m’éva - nün en gh’éva

viòtri éuf - viòtri gh’éuf

lur i éva - lur i gh’éva

FUTURO

mi arù - aró (CA) - mi gh’arù - gh’aró (CA)

ti t’aré - ti te gh’aré

lü l’arà - lü ‘l gh’arà

lé l’arà - lé la gh’arà

nün m’arà - nün en gh’arà

viòtri arì - viòtri gh’arì

lur i arà - lur i gh’arà

PASSATO PROSSIMO

mi ù avǜt - mi gh’ù avǜt (°)

ti t’è avǜt - ti te gh’é avǜt

lü l’à avǜt - lü ‘l gh’à avǜt

lé l’à avǜt - lé la gh’à avǜt

nün m’à avǜt - nün en gh’à avǜt

viòtri ì avǜt - viòtri gh’ì avǜt

lur i à avǜt - lur i gh’à avǜt

TRAPASSATO PROSSIMO

mi évi avǜt - mi gh’évi avǜt

ti t’évet avǜt - ti te gh’évet avǜt

lü l’éva avǜt - lü ‘l gh’éva avǜt

lé l’éva avǜt - lé la gh’éva avǜt

nün m’éva avǜt - nün en gh’éva avǜt

viòtri éuf avǜt - viòtri gh’éuf avǜt

lur i éva avǜt - lur i gh’éva avǜt

FUTURO ANTERIORE

mi arù avǜt - mi gh’arù avǜt

ti t’aré avǜt - ti te gh’aré avǜt

lü l’arà avǜt - lü ‘l gh’arà avǜt

lé l’arà avǜt - lé la gh’arà avǜt

nün m’arà avǜt - nün en gh’arà avǜt

viòtri arì avǜt - viòtri gh’arì avǜt

lur i arà avǜt - lur i gh’arà avǜt

 

CONGIUNTIVO

PRESENTE

che mi àbies - àbgies (CA) - àbia - che mi gh’àbies - gh’àbgies (CA) - gh’àbia

che ti t’àbiet - àbgiet (CA) - che ti te gh’àbiet - gh’àbgiet (CA)

che lü l’àbies - àbgies (CA) - àbia - che lü ‘l gh’àbies - gh’àbgies (CA) - gh’àbia

che lé l’àbies - àbgies (CA) - àbia - che lé la gh’àbies - gh’àbgies (CA) - gh’àbia

che nün m’ àbies - àbgies (CA) - àbia - che nün en gh’àbies - gh’àbgies (CA) - gh’àbia

che viòtri àbies - che viòtri gh’àbies

che lur i àbies - àbgies (CA) - àbia - che lur i gh’àbies - gh’àbgies (CA) - gh’àbia

IMPERFETTO

che mi és - avés - che mi gh’és - gh’avés

che ti t’éset - avéset - che ti te gh’éset - gh’avéset

che lü l’éves - és - che lü ‘l gh’éves - gh’és

che lé l’éves - és - che lé la gh’éves - gh’és

che nün m’éves - és - che nün en gh’éves - gh’és

che viòtri éuf - che viòtri gh’éuf

che lur i éves - és - che lur i gh’éves - gh’és

PASSATO

che mi àbies avǜt - che mi gh’àbies avǜt

che ti t’àbiet avǜt - che ti te gh’àbiet avǜt

che lü l’àbies avǜt - che lü ‘l gh’àbies avǜt

che lé l’àbies avǜt - che lé la gh’àbies avǜt

che nün m’àbies avǜt - che nün en gh’àbies avǜt

che viòtri àbies avǜt - che viòtri gh’àbies avǜt

che lur i àbies avǜt - che lur i gh’àbies avǜt

TRAPASSATO

che mi és avǜt - che mi gh’és avǜt

che ti t’éset avǜt - che ti te gh’éset avǜt

che lü l’éves avǜt - che lü ‘l gh’éves avǜt

che lé l’éves avǜt - che lé la gh’éves avǜt

che nün m’éves avǜt - che nün en gh’éves avǜt

che viòtri éuf avǜt - che viòtri gh’éuf avǜt

che lur i éves avǜt - che lur i gh’éves avǜt

 

CONDIZIONALE

PRESENTE

mi arìs - arés - arìsi - arési - mi gh’arìs - gh’arés - gh’arìsi - gh’arési

ti t’arìset - aréset - ti te gh’arìset - gh’aréset

lü l’arìs - arés - lü ‘l gh’arìs - gh’arés

lé l’arìs - arés - lé la gh’arìs - gh’arés

nün m’arìs - arés - nün en gh’arìs - gh’arés

viòtri arìsuf - viòtri gh’arìsuf

lur i arìs - arés - lur i gh’arìs - gh’arés

PASSATO

mi arìs avǜt - mi gh’arìs avǜt

ti t’arìset avǜt - ti te gh’arìset avǜt

lü l’arìs avǜt - lü ‘l gh’arìs avǜt

lé l’arìs avǜt - lé la gh’arìs avǜt

nün m’arìs avǜt - nün en gh’arìs avǜt

viòtri arìsuf avǜt - viòtri gh’arìsuf avǜt

lur i arìs avǜt - lur i gh’arìs avǜt

 

IMPERATIVO    àbet (ti) -

PARTICIPIO    avǜt - vüt - üt (avǜda, avǜdi)




Verbi regolari                 desinenze

 

INDICATIVO

 

PRESENTE

IMPERFETTO

FUTURO

 

I

II

III

I

II

III

I

II

III

mi

ti te

el (§)

viòtri (*)

-i

-et

-a

-i

-et

[radice]

-ìsi

-ìset

-ìs

-àvi

-àvet

-àva

-àuf

-évi

-évet

-éva

-éuf

-ìvi

-ìvet

-ìva

-ìuf

-erù / -eró (CA) (#)

-eré

-e

-e

-erù  / -eró (CA)

-eré

-e

-e

-irù / -iró (CA)

-iré

-irà

-irì

 

CONGIUNTIVO

 

PRESENTE

IMPERFETTO

 

I

II

III

I

II

III

mi

ti te

el

viòtri

-es / -is

-et

-es / -is

-i / -es

-et

-i / -a

-ìsis

-ìset

-ìsi /-ìsis

-isì

-àves / -às / -àsi

-àset

-àves / -às

-àsuf

-éves / -és

-éset

-éves / -és

-ésuf

-ìs / -ìves

-ìset

-ìves/ -ìs

-ìsuf

 

CONDIZIONALE

 

PRESENTE

 

I

II

III

mi

ti te

el

viòtri

-erìs / -erìsi / -erés / -erési

-erìset / -eréset

-erés / -erìs

-erìsuf / -erésuf

-erìs / -erìsi / -erés / -erési

-erìset / -eréset

-erés / -erìs

-erìsuf / -erésuf

-irìs / -irìsi / -irés / -irési

-irìset / -eréset

-irés / -irìs

-irìsuf / -erésuf

 

IMPERATIVO 

 

 

PRESENTE

 

I

II

III

(ti)

(nün)

(viòtri)

-a

-ùm / -óm

[radice]

-ùm / -óm

-ìs

-ìm / -ùm

 

PARTICIPIO   

PASSATO

I

II

III

-àt (-àda, -àdi)

-ǜt (-ǜda, -ǜdi)

-ìt (-ìda, -ìdi)

.


Verbi regolari                 I gruppo               vardà

 

INDICATIVO

PRESENTE

mi vàrdi

ti te vàrdet

lü ‘l vàrda

lé la vàrda

nün en vàrda

viòtri (*) vardì

lur i vàrda

IMPERFETTO

mi vardàvi

ti te vardàvet

lü ‘l vardàva

lé la vardàva

nün en vardàva

viòtri vardàuf

lur i vardàva

FUTURO

mi varderù (CH) - varderó (CA) (#)

ti te varderé

lü ‘l varde

lé la varde

nün en varde

viòtri varde

lur i varde

PASSATO PROSSIMO

mi ù vardàt (°)

ti t’é vardàt

lü l’à vardàt

lé l’à vardàt

nün (en) m’à vardàt

viòtri ì vardàt

lur i à vardàt

TRAPASSATO PROSSIMO

mi évi vardàt

ti t’évet vardàt

lü l’éva vardàt

lé l’éva vardàt

nün (en) m’éva vardàt

viòtri éuf vardàt

lur i éva vardàt

FUTURO ANTERIORE

mi arù vardàt

ti t’aré vardàt

lü l’arà vardàt

lé l’arà vardàt 

nün (en) m’arà vardàt

viòtri arì vardàt

lur i arà vardàt

 

CONGIUNTIVO

PRESENTE

che mi vàrdes - vàrdis

che ti te vàrdet

che lü ‘l vàrdes - vàrdis

che lé la vàrdes - vàrdis

che nün en vàrdes - vàrdis

che viòtri vardì

che lur i vàrdes - vàrdis

IMPERFETTO

che mi vardàves - vardàs - vardàsi

che ti te vardàset

che lü ‘l vardàves - vardàs

che lé la vardàves - vardàs

che nün en vardàves - vardàs

che viòtri vardàsuf

che lur i vardàves - vardàs

PASSATO

che mi àbies vardàt

che ti t’àbiet vardàt

che lü l’ àbies vardàt

che lé l’ àbies vardàt

che nün (en) m’ àbies vardàt

che viòtri àbies vardàt

che lur i àbies vardàt

TRAPASSATO

che mi és vardàt

che ti t’éset vardàt

che lü l’éves vardàt

che lé l’éves vardàt

che nün (en) m’éves vardàt

che viòtri éuf vardàt

che lur i éves vardàt

 

CONDIZIONALE

PRESENTE

mi varderìs - varderìsi - varderés - varderési

ti te varderìset - varderéset

lü ‘l varderés -  varderìs

lé la varderés -  varderìs

nün en varderés -  varderìs

viòtri varderìsuf - varderésuf

lur i varderés -  varderìs

PASSATO

mi arìs vardàt

ti t’ariset vardàt

lü l’arìs vardàt

lé l’arìs vardàt

nün m’arìs vardàt

viòtri arìsuf vardàt

lur i arìs vardàt

 

IMPERATIVO    vàrda (ti) - vardóm-vardùm (nün) - vardì (viòtri)

PARTICIPIO    vardàt (vardàda-vardàdi)

 


Verbi regolari                 II gruppo              vedé

 

INDICATIVO

PRESENTE

mi védi

ti te védet

lü ‘l vét

lé la vét

nün en vét

viòtri (*) vedì - vidì (CA)

lur i vét

IMPERFETTO

mi vedévi

ti te vedévet

lü ‘l vedéva

lé la vedéva

nün en vedéva

viòtri vedéuf

lur i vedèva

FUTURO

mi vederù (CH) - vederó (CA) (#)

ti te vederé

lü ‘l vede

lé la vede

nün en vede

viòtri vede

lur i vede

PASSATO PROSSIMO

mi ù vedǜt (°)

ti t’é vedǜt

lü l’à vedǜt

lé l’à vedǜt

nün (en) m’à vedǜt

viòtri ì vedǜt

lur i à vedǜt

TRAPASSATO PROSSIMO

mi évi vedǜt

ti t’évet vedǜt

lü l’éva vedǜt

lé l’éva vedǜt

nün (en) m’éva vedǜt

viòtri éuf vedǜt

lur i éva vedǜt

FUTURO ANTERIORE

mi arù vedǜt

ti t’aré vedǜt

lü l’arà vedǜt

lé l’arà vedǜt 

nün (en) m’arà vedǜt

viòtri arì vedǜt

lur i arà vedǜt

 

CONGIUNTIVO

PRESENTE

che mi védi - védes

che ti te védet

che lü ‘l védi - véda

che lé la védi - véda

che nün en védi - véda

che viòtri vedì (CH) - vidì (CA)

che lur i védi - véda

IMPERFETTO

che mi vedéves - vedés

che ti te vedéset

che lü ‘l vedéves - vedés

che lé la vedéves - vedés

che nün en vedéves - vedés

che viòtri vedésuf

che lur i vedéves - vedés

PASSATO

che mi àbies vedǜt

che ti t’àbiet vedǜt

che lü l’ àbies vedǜt

che lé l’ àbies vedǜt

che nün (en) m’ àbies vedǜt

che viòtri àbies vedǜt

che lur i àbies vedǜt

TRAPASSATO

che mi és vedǜt

che ti t’éset vedǜt

che lü l’éves vedǜt

che lé l’éves vedǜt

che nün (en) m’éves vedǜt

che viòtri éuf vedǜt

che lur i éves vedǜt

 

CONDIZIONALE

PRESENTE

mi vederìs – vederìsi – vederés - vederési

ti te vederìset - vederéset

lü ‘l vederés - vederìs

lé la vederés - vederìs

nün en vederés - vederìs

viòtri vederìsuf - vederésuf

lur i vederés - vederìs

PASSATO

mi arìs vedǜt

ti t’arìset vedǜt

lü l’arìs vedǜt

lé l’arìs vedǜt

nün m’arìs vedǜt

viòtri arìsuf vedǜt

lur i arìs vedǜt

 

IMPERATIVO    vét (ti) - vedùm-vedóm (nün) - vedì (viòtri)

PARTICIPIO    vedǜt (vedùda-vedùdi) - vist (vìsta-vìsti)

 


Verbi regolari                 II gruppo              scrìf

 

INDICATIVO

PRESENTE

mi scrìvi

ti te scrìvet

lü ‘l scrìf

lé la scrìf

nün en scrìf

viòtri (*) scrivì

lur i scrìf

IMPERFETTO

mi scrivévi

ti te scrivévet

lü ‘l scrivéva

lé la scrivéva

nün en scrivéva

viòtri scrivéuf

lur i scrivéva

FUTURO

mi scriverù (CH) - scriveró (CA) (#)

ti te scriveré

lü ‘l scrive

lé la scrive

nün en scrive

viòtri scrive

lur i scrive

PASSATO PROSSIMO

mi ù scrit (°)

ti t’é scrit

lü l’à scrit

lé l’à scrit

nün (en) m’à scrit

viòtri ì scrit

lur i à scrit

TRAPASSATO PROSSIMO

mi évi scrit

ti t’évet scrit

lü l’éva scrit

lé l’éva scrit

nün (en) m’éva scrit

viòtri éuf scrit

lur i éva scrit

FUTURO ANTERIORE

mi arù scrit

ti t’aré scrit

lü l’arà scrit

lé l’arà scrit

nün (en) m’arà scrit

viòtri arì scrit

lur i arà scrit

 

CONGIUNTIVO

PRESENTE

che mi scrìvi - scrìves

che ti te scrìvet 

che lü ‘l scrìvi - scrìva

che lé la scrìvi - scrìva

che nün en scrìvi - scrìva

che viòtri scrivì

che lur i scrìvi - scrìva

IMPERFETTO

che mi scrivéses - scrivés

che ti te scrivéset

che lü ‘l scrivéses - scrivés

che lé la scrivéses - scrivés

che nün en scrivéses - scrivés

che viòtri scrivésuf

che lur i scrivéses - scrivés

PASSATO

che mi àbies scrit

che ti t’àbiet scrit

che lü l’ àbies scrit

che lé l’ àbies scrit

che nün (en) m’ àbies scrit

che viòtri àbies scrit

che lur i àbies scrit

TRAPASSATO

che mi és scrit

che ti t’éset scrit

che lü l’éves scrit

che lé l’éves scrit

che nün (en) m’éves scrit

che viòtri éuf scrit

che lur i éves scrit

 

CONDIZIONALE

PRESENTE

mi scriverìs  - scriverisi – scriverés - scriveresi

ti te scriverìset - scriveréset

lü ‘l scriverés - scriverìs

lé la scriverés - scriverìs

nün en scriverés - scriverìs

viòtri scriverìsuf/scriverésuf

lur i scriverés - scriverìs

PASSATO

mi arìs scrit

ti t’arìset scrit

lü l’arìs scrit

lé l’arìs scrit

nün m’arìs scrit

viòtri arìsuf scrit

lur i arìs scrit

 

IMPERATIVO    scrif (ti) - scrivùm-scrivóm (nün) - scrivì (viòtri)

PARTICIPIO    scrit (scrìta-scrìti) - scrivǜt (scrivǜda-scrivǜdi)

 


Verbi regolari                 III gruppo             finì

 

INDICATIVO

PRESENTE

mi finìsi

ti te finìset

lü ‘l finìs

lé la finìs

nün en finìs

viòtri (*) finì

lur i finìs

IMPERFETTO

mi finìvi

ti te finìvet

lü ‘l finìva

lé la finìva

nün en finìva

viòtri finìuf

lur i finìva

FUTURO

mi finirù (CH) - finiró (CA)

ti te finiré

lü ‘l finirà

lé la finirà

nün en finirà

viòtri finirì

lur i finirà

PASSATO PROSSIMO

mi ù finìt (°)

ti t’é finìt

lü l’à finìt

lé l’à finìt

nün (en) m’à finìt

viòtri ì finìt

lur i à finìt

TRAPASSATO PROSSIMO

mi évi finìt

ti t’évet finìt

lü l’éva finìt

lé l’éva finìt

nün (en) m’éva finìt

viòtri éuf finìt

lur i éva finìt

FUTURO ANTERIORE

mi arù finìt

ti t’aré finìt

lü l’arà finìt

lé l’arà finìt 

nün (en) m’arà finìt

viòtri arì finìt

lur i arà finìt

 

CONGIUNTIVO

PRESENTE

che mi finìsis

che ti te finìset

che lü ‘l finìsi - finìsis

che lé la finìsi - finìsis

che nün en finìsi - finìsis

che viòtri finisì

che lur i finìsi - finìsis

IMPERFETTO

che mi finìs - finìves

che ti te finìset

che lü ‘l finìves - finìs

che lé la finìves - finìs

che nün en finìves - finìs

che viòtri finìsuf

che lur i finìves - finìs

PASSATO

che mi àbies finìt

che ti t’àbiet finìt

che lü l’ àbies finìt

che lé l’ àbies finìt

che nün (en) m’ àbies finìt

che viòtri àbies finìt

che lur i àbies finìt

TRAPASSATO

che mi és finìt

che ti t’éset finìt

che lü l’éves finìt

che lé l’éves finìt

che nün (en) m’éves finìt

che viòtri éuf finìt

che lur i éves finìt

 

CONDIZIONALE

PRESENTE

mi finerìs – finerìsi – finirés - finirési

ti te finirìset - finiréset

lü ‘l finerìs - finerés

lé la finerìs - finerés

nün en finerìs - finerés

viòtri finirìsuf

lur i finerìs - finerés

PASSATO

mi arìs finìt

ti t’ariset finìt

lü l’arìs finìt

lé l’arìs finìt

nün m’arìs finìt

viòtri arìsuf finìt

lur i arìs finìt

 

IMPERATIVO    finìs (ti) - finìm-finùm (nün) - finì (viòtri)

PARTICIPIO    finìt (finìda-finìdi)

 

 

Verbi irregolari               endà

 

INDICATIVO

PRESENTE

mi ‘ndu

ti te ‘ndé

lü ‘l va

lé la va

nün en va

viòtri (*) ‘ndi

lur i va

IMPERFETTO

mi vàvi

ti te ‘ndàvet

lü ‘l vàva

lé la vàva

nün en vàva

viòtri ‘ndàuf

lur i vàva

FUTURO

mi ‘ndru (CH) - ‘ndró (CA) (#)

ti te ‘nderé

lü ‘l varà

lé la varà

nün en varà

viòtri ‘ndrì

lur i varà

PASSATO PROSSIMO

mi su ‘ndac (°)

ti t’sé ‘ndac

lü l’è ‘ndac

lé l’è ‘ndacia

nün (en) sé ‘ndac

viòtri si ‘ndac

lur i è ‘ndac

TRAPASSATO PROSSIMO

mi sèri ‘ndac

ti te sèret ‘ndac

lü l’èra ‘ndac

lé l’èra ‘ndacia

nün en sèra ‘ndac

viòtri sèruf ‘ndac

lur i èra ‘ndac

FUTURO ANTERIORE

mi sarù ‘ndac

ti te saré ‘ndac

lü ‘l sarà ‘ndac

lé la sarà ‘ndàcia

nün en sarà ‘ndac

viòtri sarì ‘ndac

lur i sarà ‘ndac

 

CONGIUNTIVO

PRESENTE

che mi vàghi - vàghis

che ti te vàghet

che lü ‘l vàghi - vàghis

che lé la vàghi - vàghis

che nün en vàghis - vàghi

che viòtri ‘ndi

che lur i vàghis - vàghi

IMPERFETTO

che mi ‘ndàsi

che ti te ‘ndàset

che lü ‘l vas

che lé la vas

che nün en vas

che viòtri ‘ndàsuf

che lur i vas

PASSATO

che mi es ‘ndac

che ti teet ‘ndac

che lü ‘l sìes ‘ndac

che lé la sìes ‘ndacia

che nün en sìes ‚ndac

che viòtri sìuf ‘ndac

che lur i sìes ‘ndac

TRAPASSATO

che mi füdés ‘ndac

che ti te füdéset ‘ndac

che lü ‘l füdés ‘ndac

che lé la füdés ‘ndacia

che nün en füdés ‘ndac

che viòtri füdésuf ‘ndac

che lur i füdés ‘ndac

 

CONDIZIONALE

PRESENTE

mi ‘ndrés – ‘ndrési - ‘ndris - ‘ndrìsi - varìs - varìsi

ti te ‘ndréset ‘ndrìset - varìset

lü ‘l varìs

lé la varìs

nün en varìs

viòtri varìsuf

lur i varìs

PASSATO

mi sarìs ‘ndac

ti te sarìset ‘ndac

lü ‘l sarìs ‘ndac

lé la sarìs ‘ndacia

nün en sarìs ‘ndac

viòtri sarìsuf ‘ndac

lur i sarìs ‘ndac

 

IMPERATIVO    van (ti) - ‘ndóm (nün) - ‘ndi (viòtri)

PARTICIPIO    ‘ndac (‘ndàcia-‘ndàci).

 

 

(#) Le indicazioni CH e CA si riferiscono a forme presenti esclusivamente nella parlata di Chiuro e Castionetto

(*) È stata usata nella tabella la variante di Chiuro;  a Castionetto vòtri.

(°) Nelle forme composte è usata una sola delle possibili varianti dell’ausiliare

.